بدین شرح که قرآن کریم می گوید : « شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن » که دلالت دارد قرآن در ماه رمضــان نازل شد و از سویــی دانسته است که قرآن در مدت بیست وسه سال دوران رسالت پیامبر اکرم (ص) به تدریج نازل شده است وبین این دو مطلب تعارض دیده می شود ، راه رفع تعارض چیست ؟در این باره دیدگاه های گوناگونی هست که در اینجا ریشه روایی دیدگاه معتقدان به دو نزول بررسی می شود:

یکی از راویان عامه می گوید : « قلت للصادق جعفر بن محمد : أخبرنی عن قول الله : شهر رمضان

الذی أنزل فیه القرآن کیف انزل القرآن فی شهر رمضان وانما انزل القرآن فی مدة عشرین سنـة؟

فقال : أنزل القرآن جملـة واحدة فی شهر رمضان الی البیت المعمور فی مدة عشرین سنـة » .

(امالی صدوق ، مجلس 15، حدیث 5 واصول کافی ج2، ص 628 )

محتوای این حدیث که سندش بی اعتبار است ، ؟ گروه بزرگی از دانشمندان سنی وشماری از

دانشمندان شیعه واقع شده وباور کرده اند که قرآن دو نزول داشته است : یکی نزول دفعی که در ماه رمضان بوده وبه زمین نرسیده وبه رسول خدا(ص)وحی نشده است، بلکه در آسمان به بیت المعمور نازل گردیده است ودیگری نزول تدریجی که به زمین رسیده وبه تدریج در مدت رسالت پیغمبر اکرم (ص) بر قلب آن حضرت نازل شده ومکتوب ومدون گشته است ، واین نزول تدریجی شروعش در ماه رمضان نبوده ، بلکه در ماه رجب یا ربیع الاول بوده است .( در این جا روشن نکرده اند که فاصله بین دو نزول قرآن چند سال یا چند صد سال بوده ویا اصلاً فاصله ای نبوده است .) 

واز این جا چیزی به نام بیت المعمور با مفهومی مبهم وغیر قابل تشخیص وارد فرهنگ اسلام وبه تعبیر صحیح تر وارد فرهنگ مسلمانان شده است .

ما هنوزنتوانسته ایم باورکنیم که بیت المعموربه مفهومی که راویان عامه گفته اند وشرحش خواهد آمد،واقعیت خارجی داردوساخته خیال بعضی ازصحابه وتابعین نیست،اگرچه آنان«البیت المعمور »

واقع در سوره طور را با آن تطبیق کرده اند .

در اینجا برای روشن شدن مطلب ، بحث مبسوطی در رابطه با « البیت المعمور » وآن چه درباره ی آن گفته اندمی آوریم که ضمن آن مسأله ی دونزول که برای قــرآن گفته اند به بحــث گذاشتـه

می شودودرمدخل بحث سخن کوتاهی درباره ی معنای صحیح«البیت المعمور» در سوره طورداریم.

سوگند به البیت المعمور یعنی کعبه :

خداوند در سوره « الطور » به چند چیز قسم یاد کرده است که کوه طور و خانه کعبه از آن هاست ونیز در سوره « التین » به چند چیز قسم یاد کرده است که کوه طور ومکه از آن هاست . در سوره

طورمی فرماید:« والطور وکتاب مسطور فی رق منشور والبیت المعمور... إن عذاب ربک لواقع...»ودر سوره التین می فرماید : « والتین والزیتون وطور سینین وهذا البلد الامین لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم ... » .

قسم یادکردن خداوندبه کوه طور ومکه وکعبه ، به خاطر قداست آن ها در نزد خداست وکعبه به نام «البیت المعمور»خوانده شده است،چون به وسیله زائرانش معموروآبادمی شود(سوره برائت آیه18) ومکه به نام«البلد الامین » خوانده شده ، زیرا محل امن است .(سوره آل عمران آیه 97 )

کعبه درقرآن به نام«البیت الحرام» نیزخوانده شده است،چون حرمت خاصی برای آن مقررگشته (سوره مائده آیه 97 )ونیز به نام « البیت العتیق » نامیده شده است ، چون قدمت تاریخی دارد .(سوره حج آیه29)

پس«البیت المعمور» و« البیت الحرام» و« البیت العتیق» هر سه به یک معنی است یعنی خانه کعبه.

با توجه به آیات یاد شده وتناسب بین معانی آن ها روشن است که مقصود از « البیت المعمور» درسوره طور ، خانه کعبه است .ولی صحابه وتابعین خواسته اند برای البیت المعمور معنای دیگری پیدا کنندکه قداست آن بیش ازقداست کعبه باشد واز این رو نظر خود را از زمین متوجه آسمان ها نموده ودر عوالم بالا معنای آن را طلب نموده اند . آنان در این رابطه از قوه خیال استفاده کرده ومطالب عجیبی گفته اند که در این جا به شرح گفته های آنان می پردازیم :

معنای البیت  المعمور از زبان صحابه :  

معنای « البیت المعمور » در سوره « والطور » همان کعبه است که با زیارت زائران معمور می شود ، چنان که به اعتبارحرمتش درقرآن به نام«البیت الحرام» خوانده شده وبه اعتبار قدمتش در جای دیگر « البیت العتیق »

نام گرفته است، ولی صحابه وتابعین تحت تأثیر عشق به طرفه گویی وتمایل به القاء مطالب ماورائی وآسمانی ،

فکر خود را به عالم بالا برده و ومعنای این کلمه را در آسمان ها جستجو کرده اند وبا این احساس وتمایل درتفسیر این کلمه از خود تفنن وتنوع عجیبی نشان داده اند که در این جا چند نمونه از آن ها ذکر می شود :

1-   قتاده : گفته است: ( 6)

یعنی برای ما نقل شده که رسول خدا (ص) روزی از اصحاب خود پرسید : آیا می دانید بیت المعمور

مسجدی است در آسمان در مقابل کعبه که اگر بیفتد روی کعبه می افتد ، در هر روزی هفتاد هزار

فرشته در  آن نماز می خوانند که وقتی از آن خارج می شوند دیگر به آن باز نمی گردند .

عایشه نیز به رسول خدا (ص) نسبت داده که آن حضرت فرمود:(7)

یعنی این کعبه در مقابل بیت المعمور است که در آسمان قرار دارد و هفتاد هزار فرشته داخل آن

می شوند – یعنی در هر روزی – که تا قیامت به ان باز نمی گردند، اگر سنگی از بیت المعمور بیفتد

روی کعبه می افتد. دراینجا قتاده وعایشه توضیح نداده اند که با توجه به حرکت دائمی  زمین  این جمله که گفته اند : « بیت المعمور محاذی کعبه است » چه معنای دارد ؟ البته آن دو از حرکت زمین خبر نداشته اند .

ونیز توضیح نداده اند که آیا مقصودشان از این جمله که می گویند : « اگر بیت المعمور بیفتد یا اگر سنگی از آن بیفتد  روی کعبه می افتد » این است که بیت المعمور نیز مانند کعبه از سنگ وسیمان ومواد زمینی ساخته شده است .

2- ضحاک  بن مزاحم مفسر معروف گفته است :

« البیت المعمور .......    یوماًواحداً ابداً » (8)

یعنی بیت المعمور از بهشت فرود آمد ودر مکه نصب شد وعبادتگاه  مردم بود  ، پس طوفان نوح که پدید آمد خدا آن را به آسمان  ششم برد  ودر آنجا در هر روزی هفتاد هزار فرشته که از قبیله ابلیس هستند  برای عبادت داخل آن می شوند ودیگر نوبتشان نمی شود که داخل آن شوند .

نظر سخن ضحّاک را ربیع بن انس نقل کرده وگفته است : « إنَّ البیت المعمور کان .  . .  . .   لا تشرک بی شیئاً » . (9)

یعنی بیت المعمور در زمان آدم در زمین در محل کعبه بود ودر زمان نوح او دستور داد مردم آن را زیارت کنند ولی مردم تمرد کردند پس هنگام طغیان آب آن   را بالا بردند ودرآسمان اول در مقابل  کعبه قرار دادند  ودر هر روزی هفتاد هزار فرشته با عبادت خود آن را معمور می کنند وتا قیامت دیگر به آن بر نمی گردند پس آنگاه خدا در همان جای بیت المعمور در زمین برای ابراهیم مکان بیت وکعبه را مقررکرد .

در اینجا ضحاک بن مزاحم توضیح نداده است که فرود  آمدن بیت المعموراز بهشت به زمین چه مفهومی دارد؟ آیا مقصود از بهشت همان بهشت موعود است یا بهشت دیگر ؟ وآیا آن بیت المعمور

که از بهشت آمد از همین مواد زمینی مانند سنگ وسیمان ساخته شده بود یا مواد دیگر؟ چرا فقط فرشته هایی که از قبیله ابلیس هستند در آسمان اجازه ورود به بیت المعمور را دارند ، نه فرشته های دیگر؟ ونیزضحاک وربیع بن انس درباره ی محل بیت المعمور سخن خود را هماهنگ نکرده اند

وضحاک محل آن را آسمان اول تعیین کرده است ، وربیع بن انس آسمان ششم .

3- ابوهریره به رسول خدا(ص)نسبت داده است که فرمود:

«فی السماءالسابعـة..تقوم الساعـة»(10)

یعنی در آسمان هفتم بیتی هست به نام بیت المعمور در مقابل کعبه ، ودر آسمان چهارم نهری هست به نام نهر حیوان ، جبرئیل هر روزی یک نوبت درآن نهرآب تنی می کند وبیرون می آیدوبال های خودرامی تکاندواز بال هایش هفتاد هزار قطره آب می چکد واز هر قطره ای یک فرشته خلق می شود واین هفتاد هزار فرشته مأمور می شوند به بیت المعمور در آسمان هفتم بروند ودر آن نماز بخوانند وبیرون بیایند واین فرشته ها به بیت المعمور رفته در آن جا نماز می خوانند وبیرون می آیند ودیگر هرگز به بیت المعمور بر نمی گردند ، آن گاه یکی از فرشته ها امیر آنان می شود ودر محلی از آسمان متوقفشان می کند که تا قیامت تسبیح خدا گویند .

در اینجا ابو هُرَیره روشن نکرده است که آیا جبرئیل هم یک موجود جسمانی است .که آب تنی هم می کند

و ...؟ و آیا آب نهر حیوان مزبور از جنس همین آبهای زمین است که از اکسیژن و هیدروژ ن ترکیب شده است یا از جنس دیگر ؟

4_ اَنّس بن مالک به رسول خدا(ص)نسبت داده است که درباره سفرمعراج فرمود:«...ثَمَّ عرجَ.......»  (11)یعنی پس ازآن مارابه سوی آسمان هفتم بالا بردند...پس درب آسمان هفتم برای ما گشوده

شد، نا گهان دیدم ابراهیم پشت خود را به بیت المعمور تکیه داده است و در آنجا حضور دارد.

در اینجا اَنس بن مالک توضیح نداده است که اگر بیت المعمور از مواد جسمانی ساخته شده است که در زمان حضرت نوح مردم مأ مور بودند آن را زیارت کنند حضرت ابرا هیم در عالم برزخ که روحش در کا لبدش نیست چگونه به دیوار بیت المعمور که از مواد جسمانی است تکیه می دهد ؟

5- به حضرت علی(ع)نسبت داده اند که ازوی درباره بیت المعمورپرسیدند، فرمود:«ذلک.....» ( 12)

یعنی بیت المعمور همان ضراح است ، بیتی است فوق هفت آسمان در زیر عرش ، در هر روزی هفتاد هزار فرشته در آن داخل می شوند و دیگر به آن بر نمی گردند.

ضمناً ناقلان این اخبار در باره محل بیت المعمور شش قول مختلف نقل کرده اند :